W sobote 28 kwietnia członkowie Klubu Strzeleckiego „Maskulinski” udali się na wycieczkę pieszą szlakiem umocnień Szczycieńskiej Pozycji Leśnej. Podczas wycieczki strzelcy mieli okazję zobaczyć z bliska okopy, rowy przeciwczołgowe i bunkry Kocha potocznie zwane garnkami Kocha. Na wysokości bindugi „Zielonej” uczestnicy wycieczki poznali umocnienie zwane „dziełem piechoty”. Zapoznano się z zasadami funkcjonowania tego typu umocnień podczas działań wojennych. Wycieczka zakończyła się ogniskiem z pieczonymi kiełbaskami.

         Pierwszym etapem budowy Szczycieńskiej Pozycji Leśnej były lata 1900 – 1902. Po zakończeniu prac pozycja składała się głównie z linii zasieków oraz 36 betonowo – ceglanych, dwukondygnacyjnych blokhauzów dla ckm i piechoty. W okolicach Szczytnapowstały wówczas trzy punkty oporu piechoty oraz dwukondygnacyjna wieża dla karabinów maszynowych w Sasku Wielkim. W okresie poprzedzającym pierwszą wojnę światową, po ogłoszeniu powszechnej mobilizacji, wzniesiono dodatkowo 44 blokhauzy drewniane, których zadaniem było wzmocnić pozycję na całej jej długości oraz kilkadziesiąt drewnianych zapór na przesiekach leśnych. Podczas pierwszej wojny światowej, w sierpniu 1914 roku, pozycja została opuszczona przez wojska niemieckie i następnie zajęta przez oddziały 1 Armii Rosyjskiej dowodzonej przez gen. Samsonowa. Po niekorzystnym dla Rosjan rozstrzygnięciu bitwy pod Tannenbergiem umocnienia pozycji znalazły się ponownie w rękach niemieckich.

Do kolejnej rozbudowy Szczycieńskiej Pozycji Leśnej doszło w latach 1927-1928. Wówczas rozebrano wszystkie blokhauzy drewniane, których miejsce zajęły żelbetowe schrony (45 szt.) przeznaczone dla 1–2 drużyn piechoty (8–16 żołnierzy). Wcześniej, w 1925 roku, wzniesiono kilka tego typu schronów (nielegalnie w okolicach Karwicy Mazurskiej, gm. Ruciane – Nida i Spychowa, gm. Świętajno). Do 1928 roku pozycja była monitorowana przez aliancką komisję kontroli oraz objęta zakazem budowy nowych umocnień.

        W 1939 r. po raz kolejny rozbudowano pozycję. Wówczas przy ważniejszych drogach, od strony granicy z Polską i wokół Szczytna, rozmieszczono kilka niedużych schronów bojowych dla broni maszynowej oraz zapory i szlabany przeciwpancerne. Pozycję przedłużono wówczas przez Warchały i Burdąg (gm. Jedwabno) do Pozycji Olsztyneckiej. Ostatni raz Szczycieńską Pozycję Leśną rozbudowano w 1944 roku. Wzniesiono wówczas betonowe stanowiska dla karabinów maszynowych i broni przeciwpancernej w postaci zagłębionych w ziemi kręgów, zwanych popularnie „garnkami Kocha” oraz wykopano rowy przeciwpancerne. W okresie tym powstały również ciężkie schrony – obiekty piechoty i dowodzenia z serii 600 (Regelbau 621 i 622), które zachowały się np. w okolicach Spychowa, gm. Świętajno i leśniczówki Babięta gm. Piecki. Nie ukończono jednak wszystkich zaplanowanych wówczas prac. W styczniu 1945 roku niemiecka 4 Armia Niemiecka pod dowództwem gen. Hossbacha, która miała bronić Prus Wschodnich, wycofała się za zachód, tym samym opuszczając umocnienia praktycznie bez walki.

          Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w latach 1946-1950, umocnienia Szczycieńskiej Pozycji Leśnej stanowiły bazę dla oddziałów Armii Krajowej oraz zrzeszenia Wolności Niezawisłość. W okresie 1950 – 1955 znaczna część umocnień została rozebrana lub wysadzona przez wojsko w trakcie niszczenia niewypałów.

        Szczycieńska Pozycja Leśna przebiega (od zachodu) przez tereny gmin: Jedwabno Szczytno, Świętajno i Ruciane-Nida, gdzie łączy się z Pozycją Jezior Mazurskich, stanowiąc jej przedłużenie w kierunku południowym.

Pozycję tworzy zespół kilkudziesięciu schronów biernych dla 1 – 2 drużyn piechoty, których wnętrze składa się zwykle z dwóch pomieszczeń (część z nich wyposażono w śluzy gazoszczelne) oraz wyjścia ewakuacyjnego. Do dziś istnieją w ramach pozycji także schrony bojowe oraz wieża piechoty dla broni ręcznej i maszynowej w Sasku Wielkim gm. Szczytno – jedyny tego typu obiekt występujący w ramach Szczycieńskiej Pozycji Leśnej. Umocnienia pozycji uzupełniają także ziemno-betonowe dzieła piechoty (punkty oporu), rowy przeciwczołgowe i tzw. garnki Kocha oraz system jazów służących do zalania okolicznych terenów, w celu utrudnienia przemarszu wojskom nieprzyjaciela.

          Schrony tworzące pozycję rozmieszczone są na rozległym obszarze, na ogół w trudno dostępnym terenie leśnym. Większość z nich została pozbawiona wyposażenia metalowego, które zostało wycięte zapewne na złom, zachowały się jedynie nadproża, futryny z zawiasami, kominy wentylacyjne, zasuwy kominowe od piecyka, blacha falista ze stropu oraz zamocowania do pryczy w ścianach i stropach. Wiele schronów znajduje się w dobrym stanie technicznym, znaczna ilość jest jednak w stanie ruiny (blokhauzy wzdłuż linii kolejowej), a niektóre nie istnieją, np. schrony w Warchałach i Burdągu gm. Jedwabno.

Arkadiusz Doniec

Tekst: Encyklopedia Warmi i Mazur